Kupując drzewko cytrusowe, zawsze mamy nadzieję otrzymać gatunek, czy nawet odmianę zgodną z tą, jaką oferuje sprzedawca. Często się jednak zdarza, że tak nie jest. Sprzedawcy, a nawet szkółki w Polsce i za granicą czasem celowo oszukują podmieniając odmiany. Czasem rośliny są przez sprzedawców mylone zupełnie niechcący, przez niedostateczne oznakowanie. Również obsługujący przy sprzedaży drzewek w supermarketach, nie zawsze są cytrusowymi hobbystami i na próżno szukać u nich rzetelnych informacji, gdy kupujemy nieopisaną roślinę.
Identyfikacja cytrusów to kluczowa czynność przy ich zakupie, która pomoże nam uniknąć rozczarowania. Aby z powodzeniem uprawiać, warto wiedzieć co dokładnie uprawiamy.
Główne metody rozpoznawania
Jak rozpoznać cytrusy? Istnieje wiele metod identyfikacji. Oto główne z nich:
- po cechach morfologicznych danego gatunku, czy odmiany tj. po owocach, liściach, kwiatach, pniu.
- po opisach etykiet handlowych
- po opisach etykiet fitosanitarnych
- po kolorowych oznaczeniach farbą na pniu cytrusa
Identyfikacja cytrusów po cechach morfologicznych
Identyfikacja cytrusów po wyglądzie zewnętrznym zadziała w przypadku nawet mniej doświadczonych hodowców oraz osób które mają dobrą wiedzę związaną z cytrusami. Na pewno łatwiej jest odróżnić gatunki cytrusów, zwłaszcza gatunki bardzo charakterystyczne. Odróżnienie odmian gatunków jest trudniejsze i w większości przypadków niemożliwe.
Rozróżnianie cytrusów po owocach, liściach i kwiatach, przedstawione w jak największym skrócie i bardzo ogólnie:
Owoce
Identyfikacja cytrusów przez owoce, to dobry sposób na rozpoznanie przynajmniej gatunku. Każdy dobrze wie, jak wygląda owoc cytryny, pomarańczy słodkiej, grejpfruta, mandarynki czy nawet pomelo. Jeśli przy zakupie drzewka, na jego gałęziach są już dojrzałe owoce, to zadanie rozróżnienia cytrusa staje się nieskomplikowane.
Owoce dają wiele informacji co do przynależności gatunkowej cytrusa. Nie chodzi tutaj tylko o ich wygląd zewnętrzny. Smak, soczystość, Ilość pestek, ilość segmentów owocu, grubość albedo, ziarnistość miąższu, pigmentacja miąższu lub jej brak to wszystko może okazać się pomocne w identyfikacji…
Smak
Poprzez smakowanie możemy się upewnić, że rozpoznany z wyglądu owoc jest w stu procentach tym o którym myślimy. Po smaku możemy rozróżnić np. podobnie wyglądające owoce mandarynki i kalamondyny, limkwata i cytryny, pomarańczy słodkiej i pomarańczy gorzkiej, klementynki i Chinotto… Kosztowanie owocu to ważna część rozpoznawania nieoznakowanego cytrusa.
Liście
Jak rozpoznać gatunek cytrusa, gdy drzewko nie ma owoców? Jeśli drzewko nie posiada owoców, wtedy do identyfikacji pozostają nam liście. Trzeba mieć tutaj oczywiście trochę doświadczenia, ale identyfikacja cytrusów po liściach, jest w jakimś stopniu możliwa. Liście cytrusów mają parę cech charakterystycznych dla poszczególnych gatunków.
Jedną z nich jest ogonek liścia. Może on być uskrzydlony, czyli zawierać petiole lub być nieuskrzydlony. Największe i najszersze skrzydełka posiadają cytrusy z grupy paped, szczególnie popularna w naszym kraju Lima Kaffir. Bardzo widoczne petiole posiadają takie gatunki jak Pomelo (Citrus grandis), Grejpfrut (Citrus paradisi), Pomarańcza Gorzka (Citrus aurantium). Ogonki z minimalnie widocznymi skrzydełkami można odnaleźć u Pomarańczy Słodkiej (Citrus sinensis), Kumkwatu (Citrus japonica), Pomarańczy Trójlistkowej (Citrus trifoliata) i hybryd Trifoliaty. Cytryny (Citrus limon), Limy (Citrus aurantifolia, Citrus latifolia), Cytrony (Citrus medica), Mandarynki (Citrus reticulata) i ich mieszańce, Satsumy (Citrus unshiu), Klementynki (Citrus clementina) posiadają ogonki liści bez skrzydełek.
Zapach liści cytrusów
Niektóre liście cytrusów mają charakterystyczny zapach. Na przykład starsze liście cytryny, jakkolwiek by to nie zabrzmiało, maja po zmiażdżeniu – zapach cytrynowy. Takiego zapachu nie ma np. Pomarańcza Słodka, Grejpfrut czy Mandarynka. Identyfikacja cytrusów po zapachu startych liści sprawdza się najlepiej właśnie w przypadku cytryny.
Woń startych liści może być bardzo subiektywne odbierana. Wielu hodowców cytrusów kojarzy też zapach liści satsum jako zapach marchewkowy…
Trójczłonowe liście cytrusów
Tego rodzajów liście należą do gatunku zwanego w Polsce Pomarańczą Mrozoodporną czyli Citrus trifoliata oraz cytrusów-mieszańców, które mają za jednego z rodziców Trifoliatę. Liście Citrus trifoliata są najmniejsze i mają najbardziej postrzępione brzegi spośród liści wszystkich trójlistkowców. Środkowy człon liścia nie jest też tak wyraźnie większy jak np. u Citrumelo, Cytrang, Citrandarinów czy Citremonów.
Istnieją gatunki o bardzo charakterystycznych liściach, w których przypadku identyfikacja cytrusów jest łatwiejsza. Takimi cytrusami są cytrusy australijskie np. Fingerlime (Citrus australasica), Lima Pustynna czy Eremocitrus (Citrus glauca) oraz Citrus wintersii – dawniej Microcitrus papuana.
Które cytrusy posiadają purpurowo zabarwione liście?
Niektóre gatunki cytrusów mogą wyróżniać się czerwono – purpurowym zabarwieniem młodych liści. Kolor ten uwidacznia się dzięki antocyjanom. Antocyjany to związki fenolowe odpowiedzialne za czerwony czy fioletowy kolor w niektórych częściach rośliny. Gromadzą się w różnych tkankach, zwłaszcza w płatkach kwiatów, skórkach i miąższu owoców oraz liściach. Pigmentacja jest bardziej głęboka, gdy mają na niego wpływ warunki termiczne. Czym niższe temperatury lub czym większa dobowa różnica temperatur, tym wyraźniejsza pigmentacja nowych przyrostów.
Przebarwienia młodych liści nie dotyczą wszystkich cytrusów. Większość z nich nie posiada zdolności do wybarwień liści.
Do gatunków z antocyjanami w liściach m.in. należą:
- Cytryny właściwe – z wyjątkiem Femminello Zagara Bianca
- Cytrony
- Limonki
- Limy Rangpur
- Papedy w tym C. macrophylla, C. ichangensis
- Fingerlimy
Cytrusy bez antocyjanów w młodych liściach:
- Pomarańcze Słodkie
- Pomarańcze Gorzkie
- Grejpfruty
- Pomela
- Mandarynki i ich hybrydy (wszystkie rodzaje)
- Kumkwaty
- Limkwaty
- Kalamondyna
- Citrus trifoliata i jej hybrydy (antocyjany nie występują w młodych przyrostach, aczkolwiek liście mogą w całości zmienić kolor na czerwony na jesieni, gdy rośliny zaczną doświadczać chłodu i mrozu).
Kwiaty
Jak rozpoznać cytrusy po kwiatach? Cytrusy w większości posiadają czysto białe pąki kwiatowe. Wśród gatunków o czerwonym, różowym czy fioletowym zabarwieniu nie otwartych jeszcze kwiatów są cytryny, cytrony, limy i limety, Rangpur, Citrus volkameriana, C. jambhiri i Fingerlimy.
Cytryna Carrubaro to odmiana z grupy cytryn Femminello, która wyjątkowo mocno zaznacza kolor w młodych pędach i liściach. Również nierozwinięte kwiaty są mocno purpurowe.
Rozpoznawanie cytrusów po etykietach handlowych
Etykiety handlowe są najprostszym sposobem przekazywania podstawowych informacji o drzewku cytrusowym. Oznaczenie powinno zawierać przynajmniej nazwę gatunkową. Idealne etykiety zawierają zdjęcie rośliny, nazwę gatunku i odmiany, łacińską nazwę systematyczną i nazwę producenta.
Czasem na etykiecie może znaleźć się też kod QR, który po zeskanowaniu np. smartfonem, przeniesie nas na stronę produktu. W ten sposób, już przed zakupem, mamy możliwość sprawdzenia podstawowych informacji o cytrusie. Czasem możemy dowiedzieć się także jak dbać i uprawiać roślinę.
Większość etykiet drzewek cytrusowych nie opisuje niestety odmian gatunku, co bardziej wymagających hobbystów zniechęca do zakupu. Niektóre etykiety za to zawierają nazwy handlowe, które niedoświadczeni hodowcy mylnie mogą odbierać jako nazwy gatunkowe… Nazwa handlowa to tylko bardziej chwytliwa nazwa produktu, wymyślona przez producenta.
Identyfikacja cytrusów po etykietach fitosanitarnych
Bardziej wartościowym oznakowaniem, dzięki któremu identyfikacja cytrusów jest prostsza, są etykiety fitosanitarne. Etykiety fitosanitarne to tzw. paszporty roślin. Od 2019 roku, w krajach Unii Europejskiej istnieje obowiązek wystawiania tego rodzaju dokumentów przez szkółkarzy, produkujących rośliny przeznaczone do sadzenia – także rośliny doniczkowe.
Jak rozpoznać cytrusy po etykietach fitosanitarnych i co zawiera taka etykieta?
Etykieta czy paszport fitosanitarny cytrusa jest czasem doczepiany do drzewka i w zależności od kraju, czy producenta, może wyglądać różnie i zawierać pobieżne lub bardziej szczegółowe informacje. Jest to dokument stwierdzający, że roślina pochodzi z uprawy kontrolowanej, jest zdrowa i teoretycznie wolna od pasożytów i chorób.
Formy etykiet fitosanitarnych są różne i nie wszystkie niosą ze sobą wystarczające informacje. Oto niektóre przykłady:
Jak rozpoznać cytrusy po kolorach na pniu?
Identyfikacja cytrusów jest możliwa na jeszcze jeden ciekawy sposób. Producenci tego rodzaju roślin w celu łatwego rozpoznawania znakują ich pnie specjalną, kolorową, trudnozmywalną farbą. Znakowany jest zarówno pień podkładki jak i pień drzewka ponad szczepieniem. Możemy więc zidentyfikować po kolorach i rodzaj cytrusa i rodzaj jego podkładki. Każdy kolor oznaczenia jest przypisany gatunkowi, odmianie czy nawet selekcji cytrusa. Podkładki są oznaczane jednym lub dwoma kolorami, a część cytrusa nad podkładką – jednym, dwoma lub trzema.
Znakowanie kolorami cytrusów jest typowe dla drzewek produkowanych z przeznaczeniem do uprawy komercyjnej (do gajów cytrusowych) lub po prostu dla drzewek do przydomowego ogrodu. Rośliny z kolorowymi plamkami na pniu, możemy jednak nabyć w doniczkach i uprawiać je w mieszkaniu lub szklarni. W Polsce dostępne są choćby w marketach, centrach ogrodniczych czy na stronach internetowych sklepów z drzewkami.
Kolorowe oznakowanie pni cytrusów farbą, jest typowe głównie dla roślin wyhodowanych w Hiszpanii. Nie dotyczy niestety większości drzewek oferowanych w Polsce i rzadko można je odnaleźć na pniach cytrusów sprzedawanych w naszym kraju.
Co oznaczają kolory na pniu cytrusa?
Oznakowanie kolorami drzewek cytrusowych wprowadziła Generalna Dyrekcja Produkcji i Rynków Rolnych w Hiszpanii za pomocą uchwały z 2021 roku. Obecne wzornictwo kolorystyczne może być aktualizowane.
Jak rozpoznać cytrusy po kolorach na pniu?
Na przykładzie zdjęcia po lewej stronie (na urządzeniach mobilnych u góry) zidentyfikujemy odmianę cytrusa i jego podkładkę. Podkładka to pień poniżej miejsca szczepienia. Zaznaczone są na niej dwa kolory. Kolory czytamy od dołu. Pierwszy kolor od dołu to ŻÓŁTY, a drugi CZERWONY. Sprawdzamy w tabeli PODKŁADKI, do której podkładki przypisany jest taki układ kolorów. Wynika z niej, że podkładką cytrusa ze zdjęcia jest Citrumelo Swingle.
Aby rozpoznać odmianę cytrusa jakiego kupiliśmy lub chcemy kupić, musimy skupić się na kolorach pnia ponad miejscem szczepienia. Ze zdjęcia wynika że pierwszym kolorem nad miejscem szczepienia jest BIAŁY, a drugim POMARAŃCZOWY. Sprawdzamy wszystkie tabele z kolorami oprócz tabeli PODKŁADKI. Odnajdujemy te kolory w tabeli HYBRYDY MANDARYNEK. Szukanym cytrusem jest Mandarynka Nova (Tangelo Nova).
Identyfikacja cytrusów poprzez kolory na pniu wykazała, że drzewkiem ze zdjęcia jest Tangelo Nova, a jego podkładką Citrumelo Swingle.
Tabele z kolorami i pasującymi do nich odmianami cytrusów
Strony i aplikacje pomocne w rozpoznawaniu cytrusów
Bardzo pomocną stroną internetową, z którą identyfikacja cytrusów staje się prostsza, jest ID Tools. Są na niej szczegółowo opisane cechy charakterystyczne większości odmian cytrusów… Informacji można szukać również na grupach Facebookowych np. na Cytrusy i Drzewa Cytrusowe lub pobrać na androida aplikację Citrus ID.
