Pomarańcza Gorzka (Kwaśna) Citrus aurantium

Pomarańcza Gorzka czy Kwaśna? – nazewnictwo i synonimy

Pomarańcza Gorzka to zwyczajowa nazwa gatunku Citrus aurantium i w Polsce zamiennie używana jest z nazwą Pomarańcza Kwaśna. Obie definicje są poprawne i odnoszą się do tego samego cytrusa. Inne polskie nazwy Citrus aurantium to: Bigardia, Pomarańcza Sewilska, pomarańcza marmoladowa.

Nazwy Citrus aurantium stosowane w innych krajach

• Hiszpania i kraje hiszpańskojęzyczne: naranja ácida, naranja agria, naranja amarga, sevillano
• Ameryka: sour orange, bitter orange
• Francja: orange amere
• Indie: khatta
• Arabia Saudyjska: naranji
• Samoa: moli
• Guam: soap orange

Pochodzenie

Pomarańcza Gorzka pochodzi prawdopodobnie z południowo-wschodniej Azji. Dokładnie jej kolebką mogła być północno – wschodnia część Indii, sąsiadująca z nią południowo – zachodnia część Chin i północna Birma. Na przestrzeni wieków została sprowadzona z tych regionów na Bliski Wschód, do Arabii (IX w.), Syrii oraz wschodniej Afryki. Przez całe Średniowiecze w Europie Środkowej i Południowej, Cytron i Pomarańcza Gorzka były jedynymi znanymi owocami cytrusowymi. Citrus aurantium zaczęła być uprawiana w Meksyku od 1568 r., w Brazylii od 1587 r., a wkrótce potem zaczęła dziko występować na Wyspach Zielonego Przylądka, Bermudach, Jamajce, Puerto Rico i Barbadosie. Sir Walter Raleigh sprowadził do Anglii nasiona Gorzkiej Pomarańczy, które zostały zasadzone w Surrey, a drzewa zaczęły przynosić regularne zbiory w 1595 r. W 1739 r. zostały zabite przez zimno.

Do początku 2011 r. Większość ekspertów uważała, że ​​drzewa kwaśnej pomarańczy są odrębnym, prastarym, jednolitym gatunkiem. Jednak w styczniu 2011 r. Chińscy badacze, którzy przeprowadzili badania nad sekwencjonowaniem genów, wykazali, że Citrus aurantium, jest hybrydą i wywodzi się od Mandarynki (Citrus reticulata) i Pomelo (Citrus grandis).

Pomarańcza Gorzka w Europie

Wprowadzenie Pomarańczy Kwaśnej do Europy jest bardzo interesujące, ponieważ składa się z dwóch osobnych historii i dwóch różnych odmian, co do dziś jest nieco zagadkowe. Obie współistniejące historie są jednak prawdziwe i udokumentowane. Wiążą się z podbojami arabskimi w Europie, szczególnie w południowej Hiszpanii.

Pomarańcza Sewilska

Pod koniec pierwszego tysiąclecia naszej ery Arabowie zaczęli sprowadzać Pomarańczę Gorzką do zaanektowanej Andaluzji. Kalifowie z Kordoby bardzo lubili kwaśne drzewa pomarańczowe i kazali je sadzić w najważniejszych miejscach publicznych, w największych miastach regionu. Ten szczep pomarańczy, dotarł do Hiszpanii z północnej Afryki i stał się odmianą, która dziś dobrze znana jest jako Pomarańcza Sewilska – Citrus aurantium Sevillano. Największe jej sady nadal są uprawiane w okolicach Sewilli. Pomarańcza Gorzka została sprowadzona również przez arabskich ​​zdobywców na wschodni obszar Morza Śródziemnego i na wyspę Sycylia, gdzie udokumentowane jest, że uprawiana była w 1002 r. Jest to ta sama odmiana, określana dziś mianem standardowej, co wprowadzona w Hiszpanii, choć w różnych krajach stosowane jest wobec niej inne nazewnictwo. Pomarańcza Gorzka przez 500 lat była jedyną pomarańczą uprawianą w Europie. Jej uprawa drastycznie się zmniejszyła po sprowadzeniu Pomarańczy Słodkiej, która jest zupełnie innym gatunkiem.

Pomarańcza Bittersweet

Druga, również prawdziwa historia Citrus aurantium w Europie, wiąże się z krzyżowcami powracającymi z wypraw krzyżowych z Ziemi Świętej w XII i XIII wieku. Sprowadzona przez nich odmiana, rozpropagowana została w krajach północnej części basenu Morza Śródziemnego i była uprawiana m.in. w sławnych oranżeriach Wersalu. Pomarańcza Gorzka Krzyżowców była jednak zupełnie inną odmianą, niż Pomarańcza Sewilska sprowadzona do Europy przez Arabów i obecnie jest dobrze znana pod nazwą Bittersweet. To pomarańcza Bittersweet została potem zabrana do Ameryki i uprawiana przez Hiszpanów w Kalifornii i Florydzie.

Odmiany Pomarańczy Gorzkiej

Znanych jest ponad osiemdziesiąt uprawianych, dobrze ustabilizowanych, odmian, pododmian i hybryd Pomarańczy Gorzkiej. Około dwudziestu ma znaczenie komercyjne. Cytrusy te są podzielone na cztery główne grupy:

• Standard – grupa tzw. pomarańczy marmoladowych, zwykłych, o wielkich, przypominających pomarańczę słodką owocach. Ogólna nazwa „Pomarańcza Gorzka” domyślnie odnosi się do tej grupy. Cały też artykuł na tej podstronie poświęcony jest pomarańczom z tej grupy. Odmiany tej grupy: Sewilska, Melangolo (Sycylijska, Comune), Afrykańska, Brazylijska, Oklawaha, Trabut, Rubidoux.
• Ozdobne – Mirtolistna (Chinotto), Bouquetier, Variegata, Abers, Miaray, Narrow Leaf , Salicifolia (Willowleaf), Cornuto (Corniculata), Gou Tou, Bizzaria.
• Bittersweet – Bittersweet i Paraguay.
• Hybrydy i pododmiany – Bergamota, Smooth Flat Seville, Karna (Khatta), Tosu, Sanbokan, Nanshodaidai (Citrus taiwanica).

Zastosowanie

Gorzkie Pomarańcze nie nadają się do bezpośredniego spożycia ze względu na ich smak. Są za to idealne do wyrobu marmolady, ponieważ są bardziej aromatyczne i mają wyższą zawartość pektyny niż słodkie pomarańcze. Największym odbiorcą owoców hiszpańskiej Gorzkiej Pomarańczy do produkcji marmolady jest Anglia i Szkocja. Z kwiatów, liści, pestek i skórki tłoczy się wartościowy olejek eteryczny. Olejek nadaje swój typowo pomarańczowy smak przyprawom, likierom (Curacao), słodyczom, lodom, gumom do żucia, wypiekom itp. Niektóre odmiany Citrus aurantium nadają aromat drogim perfumom, mydłom i wodom po goleniu. Suszone kwiaty i pąki, są używane w mieszankach doskonałej herbaty i lecznictwie. Z pyłku kwiatowego pszczoły wytwarzają smaczny i aromatyczny miód. Pomarańcza Gorzka jest doskonałą podkładką dla innych roślin cytrusowych. W dzisiejszych czasach, w dobie Tristezy, szczególnie cytryn.

Wygląd

Pomarańcza Gorzka jako drzewo

Drzewo Pomarańczy Sewilskiej znosi spadki temperatur do -10′ C, bardzo żywo rośnie, osiąga dość duże rozmiary (od 3 do 10 m wysokości), a jego korona jest bardziej regularna i zwarta w porównaniu do drzewa Pomarańczy Słodkiej. Cały kształt drzewa jest bardzo atrakcyjny i dekoracyjny, dlatego też cytrus jest dość często obsadzany wzdłuż obrzeży chodników w miastach południowej Hiszpanii. Pomarańcza Gorzka posiada gładki, brązowy pień a gałęzie z rzadka posiadają kolce.

Liście

Liście Citrus aurantium są aromatyczne i zimozielone jak u większości cytrusów. Górna ich część naznaczona jest ciemno zieloną barwą a końcówki zakończone na ostro. Liście Pomarańczy Gorzkiej wyróżniają uskrzydlone ogonki. Szerokie, wyraźne skrzydełka sprawiają że liść jest bardzo podobny do tego od grejpfruta.

Kwiaty

Kwitnienie odbywa się wczesną wiosną. Drzewo produkuje kwiaty o średnicy 3,5 cm, pięciopłatkowe, całkowicie białe i wyjątkowo aromatyczne. W ich centrum znajdują się żółte, pyłkowe pręciki i zwykle jest ich 24. Kwiaty Pomarańczy Gorzkiej produkowane są w grupkach lub pojedynczo w kącikach między ogonkiem liścia a łodygą. Od 5 % do 10 % stanowią kwiaty męskie.

Owoce

Owoce standardowej Pomarańczy Gorzkiej są zewnętrznie podobne do tych Pomarańczy Słodkiej. Różnią się nieco spłaszczonymi biegunami i bardziej szorstką trudno oddzielającą się od miąższu, gorzką skórką. Owoc jest bardzo aromatyczny i soczysty. Osiąga szerokość ok 8 cm. Sok jest bardziej gęsty, oleisty, kwaśny i gorzki. Wewnątrz miąższu, podzielonego na 8 do 10 segmentów, znajduje się duża ilość prawie całkowicie poliembrionowych pestek (20 – 25 sztuk).

Pomarańcza Gorzka – uprawa

Gatunek występuje w subtropikalnym lub niemal tropikalnym klimacie. Przez krótki czas może wytrzymać kilka stopni mrozu. Ogólnie ma znaczną tolerancję na niesprzyjające warunki (oprócz wrażliwej pomarańczy Bergamoty). Bardzo dobrze znosi suszę. Jest lepiej przystosowany do gorszych jakościowo gleb niż jego słodka krewna. Adaptuje się łatwo do różnych rodzajów podłoży. Dziko rosnący jest samo wystarczalny i długowieczny. Okazy rosnące w oranżeriach Wersalu mają prawdopodobnie ok. 600 lat.

Obecnie gatunek uprawiany jest komercyjnie w sadach lub na plantacjach w różnych częściach świata o sprzyjającym dla niego klimacie. Jego płody mają szczególne znaczenie handlowe, w południowej Europie i na wyspach Morza Śródziemnego, w Afryce Północnej, na Bliskim Wschodzie, w Madrasie w Indiach , w Zachodniej tropikalnej Afryce, Haiti, Dominikanie, Brazylii i Paragwaju.

Choroby i szkodniki

Kwaśna pomarańcza jest podatna na większość szkodników atakujących Pomarańczę Słodką. Oprócz wysokiej wrażliwości na wirusa Tristezy, cytrus podatny jest na choroby grzybowe takie jak: Plamistość Liści (AIternaria citri ), Antraknoza (Colletotrichum gloeosporioides), Zgnilizna Korzeni (Fusarium oxysporum, Macrophomia phaseolina, Phytophthora spp.). We wschodnim regionie basenu Morza Śródziemnego Pomarańcza Gorzka jest dość podatna na Mal Secco (Phoma tracheiphila). Wyjątkowo podatna na tego grzyba jest pomarańcza Bergamota (Citrus bergamia).

W domowej uprawie cytrus atakowany jest najczęściej przez tarcznika i przędziorka.

Pomarańcza Gorzka jako podkładka cytrusowa

Pomarańcza Gorzka jako podkładka, zastąpiła wrażliwą na Phytophthore Pomarańczę Słodką i na początku XX w. była najbardziej popularną i niemal ocierającą się o doskonałość, stopą w produkcji drzew cytrusowych na świecie. Kiedy w 1957 roku wykryto Tristezę – chorobę która na zawsze zmieniła przemysł cytrusowy – aż 95 % rosnących ówcześnie drzew cytrusowych na świecie, była zaszczepiona na Pomarańczy Gorzkiej. Pomarańcza Gorzka będąc ekstremalnie podatna na wirusa Tristezy, została zakazana jako podkładka dla większości cytrusów, a na ważności zyskały podkładki trójlistkowe. Co ciekawe połączenie cytryna – pomarańcza gorzka, jest odporne na Tristezę, jest stosowane do tej pory i jest jednym z lepszych połączeń. Warunkiem jest usuwanie tzw „sproutshotów” czyli pędów wyrastających z podkładki, w których liściach może rozwijać się Tristeza.

Wpływ podkładki na prosperowanie drzewa cytrynowego

Pomarańcza Gorzka jest uważana za tzw. podkładkę cytrynową i obecnie stosuje się ją w większości w produkcji tych drzew.

W połączeniu z większością odmian cytryn nadaje drzewu średni wigor, średnią wielkość zbioru i wydajność na drzewo oraz normalne wejście do produkcji. Drzewo szczepione na Citrus Aurantium jest średnio podatne na zasolenie podłoża, dość dobrze znosi suszę, toleruje podwyższoną ilość wapnia w glebie, ma podwyższoną odporność na mróz i łatwo przyjmuje zraz czy oczko podczas szczepienia.

Wpływ na owoce

Drzewa cytrynowe uprawiane na korzeniach Pomarańczy Sewilskiej wydają owoce bardzo dobrej wewnętrznej i zewnętrznej jakości z gładką, cienką skórką. Wielkość owocu jest średnia a ich dojrzewanie jest średnio wczesne. Owoce dojrzewają nieco później od owoców z drzew na cytrandze Carrizo i wcześniej niż te u drzewa cytrynowego szczepionego na citrumelo Swingle. Podkładka daje większą kwasowość owoców i podwyższa zawartość TSS. Jest polecana dla odmian produkujących owoce o dużej wielkości i niższej jakości.

Odporność na choroby

Największą zaletą podkładki jest odporność na gnicie korzeni spowodowane przez choroby grzybicze spowodowane patogenami Armillaria luteobubalina oraz Phytophthora. Jest także tolerancyjna dla wiroidów Exocortis, Psoroza (Psorosis), Ksyloporoze – Kacheksje (cachexia Xyloporosis). Pomarańcza Gorzka jest podatna na nicienie cytrusowe, i bardzo wrażliwa na Tristezę.

Pomarańcza Gorzka – znane niekompatybilności jako podkładki

• Pomarańcza Gorzka nie jest kompatybilna z kumkwatami. Tworzy drzewo niezdrowo wyglądające i wolno rosnące.
• Jest kiepską podkładką dla Satsum. Obecnie komercyjnie nie używa się tego połączenia.
• Dobrze prosperuje z cytryną Eureka, ale nie jest długowieczną kombinacją. Drzewa dożywają średnio 12 – 15 lat.
• Jest niekompatybilna z cytryną Verna (Berna). W miejscu szczepienia tworzy się olbrzymie zgrubienie zwane przez hiszpańskich hodowców „miriñaque”. Powoduje to zahamowanie przepływu substancji odżywczych w tym miejscu, co skutkuje pojawieniem się anomalii żywieniowych (chloroza, słaby wzrost itp.) Czasem pojawia się gumoza i odrywanie się kory w okolicach zgrubienia. Nawet jeśli drzewo nie zginie to uprawa komercyjna staje się nierentowna. Powszechnym zabiegiem w uprawie stosowanym w Hiszpanii i Włoszech, jest używanie interstoka z Pomarańczy Słodkiej – głównie Lane Late oraz cytryny Primofiori.
• Cytryna Lisbon odmiana Monroe dobrze prosperuje na Pomarańczy Kwaśnej przez 12 – 15 lat